بررسی ‍‍ژئوشیمی و نحوه تشکیل زئولیت های منطقه حرمک، شمال زاهدان، شرق ایران

گدازه های مافیک آلکالن منطقه حرمک، شمال زاهدان، جنوب شرق ایران، میزبان گونه های مختلف از زئولیت ها و کانی های ثانویه هستند. زئولیت ها به سه صورت آمیگدالوئیدال، رگه ای، جایگزینی فازهای اولیه و زمینه تشکیل شده اند. بر اساس مطالعات صحرایی، سنگ شناسی، پراش اشعه ایکس (xrd)، تصاویر bse، و تجزیه ریزکاو الکترونی، زئولیت های ناترولیت (فراوان ترین زئولیت)، آنالسیم (با سه رخداد متفاوت به صورت فنوکریست، آمیگدالوئیدی، و دگرسانی مستقیم از شیشه)، تامسونیت (در سه فرم بلوکی، تیغه ای، و مومی-شکل)، و به ندرت مزولیت و استلریت در این گدازه ها شناسایی شده اند. متوسط فرمول شیمیایی محاسبه شده برای زئولیت های ناترولیت، تامسونیت، مزولیت، و آنالسیم به ترتیب عبارتند از: [na14.967ca0.331k0.062ba0.025mg0.013][al15.893si24.098o80].nh2o (ناترولیت) [ca6.008na4.731sr1.208k0.066ba0.035mg0.023][al18.453si21.292o80].nh2o (تامسونیت) [na18.256ca14.98k0.103mg0.082ba0.046][al46.413si72.964o240].nh2o (مزولیت) [na13.755ca0.362k0.262ba0.105mg0.026][al15.118si32.732o96].nh2o (آنالسیم) میانگین نسبت si/al برای ناترولیت، تامسونیت، مزولیت، و آنالسیم به ترتیب 52/1، 16/1، 57/1، و 17/2 محاسبه شده است. شواهدی نظیر پالاگونیتی شدن شیشه زمینه، عدم حضور کانی های آب دار اولیه، و شکستگی های ریز در بلورها نشان می دهند که فنوکریست های آنالسیم منشأ ثانویه دارند و بر اثر تبدیل لوسیت به آنالسیم تشکیل شده اند. زئولیت های رشته ای بر اثر ته نشست از سیالات سطحی در حال گردش در طول شکستگی ها و در حفرات گدازه های متخلخل شکل گرفته اند. روند تشکیل کانی های ثانویه در آمیگدال ها به صورت فلدسپار (ارتوکلاز)? کانی رسی (ورمیکولیت)? آنالسیم? مزولیت/تامسونیت? ناترولیت? کلسیت است. این توالی متأثر از تغییرات اکتیویته سیلیس وتمرکز کاتیون در سیالات زئولیت ساز، تغییرات ph، و یا دما بوده است. زئولیت های حرمک، به احتمال زیاد، در حین سرد شدن گدازه های میزبان و یا پس از آن، بر اثر ته نشست از سیالات شور و قلیایی در یک محیط دریاچه ای کم عمق، و در دمای کم، حدود 40 ± 100 درجه سانتیگراد، شکل گرفته اند.